Lavta
Kitabın sonunda Stephen ile Bloom müzik üzerine sohbet etmeye başlıyorlar (s. 633). Bloom’un müzik zevkinin büyük ölçüde Molly’nin repertuarının etrafında döndüğünü, bazı konularda kafasının karışık olduğunu görüyoruz. Stephen ise beklenmedik bir kart açıyor, Elizabeth dönemi müziğinden, John Dowland’ın lavta ile söylenmek üzere yazdığı şarkılardan bahsediyor.
Lavta, “el ud” ifadesinin Batı dillerine geçtikten sonra Türkçeye geri dönünce aldığı hallerden biri. Akort ve perde sistemleri farklı olsa da, Ortadoğu müziklerinde kullanılan ud, Osmanlı meyhane müziğindeki lavta ve Rönesans-erken Barok batı müziğinde kullanılan lut / laute / lavta temelde aynı enstrümanın evrimleşmiş halleri.
Geçmiş dönemlerin müziğini o dönemlerin enstrümanlarının kopyalarıyla, dönemin performans pratiklerini tahmin etmeye çalışarak çalmak günümüzde çok yaygın, müzik dünyasının temelleri arasına girmiş, popülerleşmiş bir yaklaşım. Sting’in Boşnak lavtacı Edin Karamazov ile birlikte yaptığı bir Dowland albümü bile var (Songs from the Labyrinth, 2006).
Stephen’ın andığı Arnold Dolmetsch (1858-1940) işte bu akımın tüm dünyadaki öncülerinden (isminin kökeninin Türkçe “dilmaç” olması hoş bir rastlantı). Dolmetsch’in ilk lavta kopyalarını imal etmeye başlaması 1893’te; Joyce, Stephen’ı ta 1904’te Dolmetsch’e bir lavta ısmarlayıp Dowland şarkıları söylemek isteterek, sanat dünyasındaki en yeni, en uç akımlardan haberdar, onlara katılmaya çalışan, hipster’dan da daha hipster bir Stephen sunuyor bize.
Dolmetsch yüzyıl başında klavikord ve klavsen kopyaları imal etmeye, 1925’te de Uluslararası Dolmetsch Erken Müzik Festivali’ni düzenlemeye başlamış. 1940’lardan itibaren yaptığı kayıtlar ve konserlerle lavta repertuarını ve Elizabeth dönemi müziğini tanıtmakta büyük rol oynayan İngiliz gitarcı Julian Bream’ın röportajlarından oluşan kitapta (A Life on the Road), Dolmetsch’in eski enstrümanların kopyalarını yapmaya başlamasından sonra ilk Dowland şarkıları koleksiyonunun 1927’de basıldığını okuyoruz. Stephen ve çevresinin dünyadan, en yeni gelişmelerden haberdarlığını Nietzsche başlığında da göreceğiz. Julian Bream’in bir Dowland kaydı:
Joyce’un Dolmetsch’e lavta ısmarlama niyetinin gerçek hayatta da yaşandığını Joyce’un mektuplarından öğreniyoruz: Gogarty’ye 3 Haziran 1904’te yazdığı mektupta “Temmuz ve Ağustos için niyetim şu—Dolmetsch’e kendime bir lavta yaptırıp güney İngiltere kıyısını Falmouth’dan Margate’e kadar eski İngiliz şarkıları söyleye söyleye gezeceğim” yazmış. Dolmetsch bu isteği reddetmiş; “birkaç yıl önce bir lavta yapmıştım, ama başkasını yapıp yapmayacağım şüpheli. Yaparsam çok pahalı olacaktır. (...) Ayrıca, lavtayı çalmak son derece zor” diye cevaplamış (Slote, Mamigonian, Turner, Annotations to James Joyce’s Ulysses, s. 1134-1135).
Böylelikle, Sting’in 2006’daki albümü ve turnesiyle Stephen’ın hayalini her açıdan gerçekleştirmiş olduğunu görüyoruz:
Stephen’ın saydığı bilinmedik isimler ve tuhaflıklar Bloom’un her açıdan kafasını karıştırıyor: Lavtanın fiyatının 65 gine altını olması gerçekten de dikkat çekici (bu rakam, Stephen’ın öğretmenlik maaşı olan aylık 3 lira 12 şilinin yaklaşık 19 katı, kuleye verdikleri yıllık 12 lira kiranın ise beş katından fazla). İngiliz rönesans bestecisi John Bull’u (1562-1628) duymamış, ama siyasi karikatürlerde Britanya’yı temsil eden John Bull figürünü biliyor tabii.
Stephen’ın ilk başta saydığı Dowland, Byrd, Bull, Sweelinck gibi isimler günümüzün müzik meraklılarının bildiği isimler olsa da, bölümün sonunda Stephen’a bugün bile kaydı bulunmayan, tümüyle unutulmuş, Google’da aratınca kendisi değil de Ulysses’de anılması çıkan bir şarkıyı (Johannes Jeep [1582-1650], “Dulcia dum loquitur cogitat insidias - Von der Sirenen Listigkeit”) söyleterek hâlâ kıs kıs gülüyor Joyce. Müzik yazarı Alex Ross bu şarkının notasını bulup çıkarmış:
Barok lavta repertuarı üzerine çalışan Hande Cangökçe-Kaan Buldular ikilisinin bir Händel kaydıyla bitirelim:
Armağan Ekici
A
Ali Baba Bahşiş Rahat Lokum Efendi
Aristoteles
Astronomi
B
C
Cantrell ve Cochrane’ın Zencefil Gazozu (Aromatik)
Cebelitarık
Ç
D
Dante
E
Robert Emmet
F
William Faulkner
Faust
G
Giyim-Kuşam
Ğ
H
Hukuk Dünyası
I
İ
İrlanda İngilizcesi
İroni
J
K
L
L (Bloom/Boom, World/Word)
Lazımlık
M
Metempsikoz
Murphy/Morpheus
N
Napoleon'un Hayatı (kitap)
Nietzsche
O
Omphalos
Oturaklı, Toraman
Ö
Öbür Dünya
P
Georges Perec
Q
Raymond Queneau
Ah evet, ama ben Q’yu tercih ediyorum
R
Reklamcılık
S
Fritz Senn
Shakespeare
Siyah Kare
Ş
Şıngır
T
Titbits
Tutunamayanlar
U
Unutmak
Ustalık
Uzay
Ü
Üçlüler
Ürkünç
V
Victoria
W
Oscar Wilde
X
Bir iks
Y
Yogibogihane
Yunanlılar
Z
Zati
Zinanın Zevkleri