Cantrell ve Cochrane’ın Zencefil Gazozu (Aromatik)

​

Cantrell ve Cochrane marka zencefilli gazoz kitapta üç kere anılıyor: Bloom bu gazozun reklam tabelasını görüyor (s. 79); Seirenler bölümünde, kızların arkasında bu gazozun reklamını yapan bir ayna olduğunu öğreniyoruz (s. 255); ama en komik pasaj Bloom’un kilise ayinini seyrederken düşündükleri (s. 84)
—markadaki “aromatik” vurgusunun Bloom’u gülümsettiğini düşünürüm hep:

Papaz kadehi yıkıyordu: sonra da son damlaları güzelce silkeledi. Şarap. Tabii daha aristokratik bir hava veriyor, ya Guinness birası ya da bir tür kuvvet şurubu olsaydı, Wheatley’s Dublin şerbetçiotu likörü ya da Cantrell ve Cochrane’ın Zencefil Gazozu (aromatik) gibi. Onlara hiç vermiyor: huzur şarabını göster: bir tek öbüründen ver. Kuru teselli. Dindar sahtekârlık bu ama adam gayet haklı: böyle yapmasalar türlü türlü birbirinden beter ayyaş gelip musallat olacak, içki isteyecek. Bütün bu atmosfer amma tuhaf. Haklı. Gayetle de haklı.

İthake bölümündeki şekerlemeler ve tütsünün “aromatik” olmasını da aynı anlam bulutuna dahil edebiliriz (s. 648 ve s. 678).

Seirenler’deki ayna, Richard Hamilton’un bu bölüm için yaptığı meşhur illüstrasyonda resmedilmiş:

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Flann O’Brien’ın Ağaca Tüneyen Sweeny’sini okuyanlar, bu kitabın başında öğrencinin evinde ayna olarak bu türden bir reklam aynası kullandığını hatırlayacaktır (Gülden Hatipoğlu çevirisi, s. 26):

Gün aşırı tıraş olduğum ayna Watkins, Jameson ve Pim adlı beylerin eşantiyon olarak verdiği türdendi ve üzerinde müseccel bir bira markasına ilişkin kısa bir yazı vardı; bu kelimelerin arasındaki boşluktan yüzümü görebilmek için hatırı sayılır bir beceri geliştirmiştim.

Cantrell & Cochrane, zencefilli gazozun mucidi Dr Cantrell’ın 1800’lerde kurduğu, günümüzde de hâlâ piyasanın büyük isimlerinden biri olan bir içki firması. Zencefilli gazoz, dönemin alkolizm problemi içinde alkolsüz bir alternatif olarak düşünülen içeceklerden; bu marka Dublin’de çok yaygınmış. Bu nedenle, Tepegöz’de herkes içki içerken Bantam Lyons zencefilli gazoz ısmarlayarak alay konusu olduğunda (s. 174), daha sonra, gece vakti öğrencilerle bara gidince zencefilli gazoz ısmarlayan Bloom’un da başına aynı şey geldiğinde (s. 407) içilenin yine Cantrell & Cochrane olduğundan şüphe edebiliriz.

1988’de, Dublin’in 1000. yılı kutlamalarının parçası olarak, şehir merkezinde kaldırımlara Bloom’un öğle yemeği sırasındaki gezisini işaretleyen 14 bronz plaka çakıldı; her birinde şehrin tam o noktası ile ilgili birer Ulysses alıntısı var. 1999’da Dublin’i ziyaret ettiğimde henüz Ulysses ile bunca içli dışlı değildim; bu plakalarla karşılaşmak beni çok etkilemiş, şehir ile kitap arasındaki ilişkinin böyle canlı tutulduğunu görmek merakımı kamçılamıştı. Yıllar sonra, çeviriyi Joyce kulesine bırakmak üzere yanıma aldığımda, bu plakalardan özellikle sevdiklerimin yanında kitabın fotoğrafını çektim.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

14 plakanın her birini bulmaya çalışırken başıma şöyle bir komiklik de geldi: Adam Court’taki Lillie’s Bordello adlı lüks gece kulübünün korumaları tam da benim plakanın üzerinde, profesyonel, korkutucu duruşlarıyla duruyorlardı; adamların üzerine yürüdüm, şaşkın bakışlarına cevaben sadece yerdeki plakayla ilgili olduğumu söyleyerek onları güldürdüm.

​

Robin Buick’in tasarladığı bu plakaların alt köşesine bakarsanız bunların Cantrell & Cochrane tarafından “gururla desteklendiğini” göreceksiniz. Velhasıl, Bloom efendi, sen Zencefilli Gazoz (aromatik) diye dalga geçer, şarap düşünürsün ama, 84 yıl sonra plakanı çaktıran yine Cantrell & Cochrane olur.

​

Armağan Ekici

​

​

​

​